Op 3 januari 1895 volgde Anton Philips zijn oudere broer Gerard naar Eindhoven, om daar commercieel leiding te geven in de gloeilampenfabriek, door zijn broer en vader opgezet in 1891. (Overigens was ook Karl Marx familie; Antons grootvader Lionel was gehuwd met Sophie Presburg, een zus van Henriette Presburg, de moeder van Marx. Karl kwam herhaaldelijk naar Zaltbommel om bij zijn oom Lion een voorschot te nemen op de erfenis van zijn moeder.)

Ik ben erg geïnteresseerd in de details rond dit portret van Anton Philips, gedateerd 14 maart 1934, zijn zestigste verjaardag. Aangezien ik er vrij toevallig twee praktisch identieke exemplaren van heb, verwacht ik dat ook de handtekening niet geschreven is, maar gedrukt. Misschien is er een betekenis toe te kennen aan het feit dat het portret vervaardigd is door A. van Anrooy, een naam uit een familie die al in Zaltbommel aan Philips verwant was.

 In een toespraak ter gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag in 1949 wees Anton Philips al op het belang van fantasie voor ondernemers: “Men moet dingen zien in de toekomst. Mogelijkheden die er nu nog niet zijn, maar misschien over vijf jaar. Men kan dat ook visie noemen. Het komt er op neer zich vrij te houden van sleur en steeds te denken: kan dat niet ook anders?” Deze uitpraak vindt ook zijn weerslag in het motto van het huidige Philips.

Door de aankoop van het kasteel Tongelre met landerijen heeft Philips een begin gemaakt met de bouw van zijn geesteskind, de villawijk Tongelre ten oosten van het station. Van 1906 tot 1907 heeft Anton Philips daar de villa “De Laak” door Johan Wilhelm Hanrath laten bouwen met een tuinontwerp van Leonard A. Springer. De Hilversumse architect Hanrath tekende ook voor het ontwerp van de in dezelfde “Um 1800 stijl”, doch soberder, gebouwde dienstgebouwen (koetshuis, koetsierswoning, oranjerie en woonhuis voor tuinman en huisknecht/chauffeur) aan de Nachtegaallaan (Stratum), en de scholen aan de Reigerlaan (1914) en de Eksterlaan (1927). Daarnaast was hij in Eindhoven onder andere verantwoordelijk voor het ontwerp van Huize De Goren (Parklaan 54), het gebouw van het Academisch Genootschap (Parklaan 93) en de woonwijk Guido Gezellestraat. Deze wijk werd in 1928 ontworpen en in de jaren ’30 opgetrokken langs een tweetal straten (Hugo Verrieststraat-Binnenwiertzstraat) en een straat met plantsoen (Guido Gezellestraat), in opdracht van Philips voor het hogere personeel, dit in contrast met de vele volkswoningbouwprojecten elders in de stad. Springer was op zijn beurt ook verantwoordelijk voor het ontwerp van de buitenplaats Den Elzent van B.H.A Sinkel, later omgevormd tot Stadswandelpark door D. Tersteeg. Kort voor de Eerste Wereldoorlog kocht Anton Phlips de boederij “Het Zwarte Huis”, met terreinen aan (weerszijden van) de Oirschotsedijk. De tuinarchitect Tersteeg kreeg opdracht het terrein rond de boerderij in kaart te brengen.

Andere werken van J.W. Hanrath:

• Valentijn 40, Driebergen (1) (2)
• Restauratie Kasteel Helmond (1) (2) (3)
• Schoolgebouw Stationsstraat 38, Geldrop
• Landgoed Vogelensang, Hilversum
• Pinetum Blijdenstijn, Hilversum
• Huis Hoekelum, Bennekom
• Mauvepomp, Laren
• Schildersatelier Oude Drift, Laren
• Olaertsduyn, Rockanje
• Villa ‘t Hemeldal, Van Lennepweg 7, Oosterbeek
• Kantoor van Zorg en Bijstand, Amsterdam
• Villa Bellinckhof, Almelo
• Liefdadigheid naar Vermorgen, Amsterdam
• De Wilde Zwanen, Laren
• Buitenplaats Saxenburg, Bloemendaal

De langgerekte villawijk wordt omsloten door de Fuutlaan en Parklaan waartussen een aantal korte straten. De Parklaan geldt als centrale as van het gebied. De wijk is opgezet vanuit de tijnwijkgedachte met veel openbaar groen, over het algemeen brede straten en bebouwing met aangrenzende voortuinen. Aan de Parklaan in eerste instantie vrijstaande villa’s voor fabrikanten. Voorbeelden daarvan zijn: Parklaan 56 (gebouwd 1916), door K.P.C. de Bazel (1869-1923) voor sigarenkistenfabrikant F. van Dijck en de voormalige Villa Elsheim (thans Dommelhoef), Parklaan 97 door A. Salm (1906) voor J.R.H. Brüning. De overige straten kenmerken zich door weliswaar gevarieerde doch meer aaneengesloten bebouwing (1925-1935), onder andere in bouwprojecten veelal bestemd voor het hogere Philips-personeel. De Laak (Lakerloop) was een stroompje dat dwars door het open gebied tussen de oude dorpskern van Tongelre en de stad Eindhoven liep, en bijgevolg ook de grens tussen Tongelre en Stratum vormde. Nu mondt het op het terrein van “De Laak” via de vijver in de Dommel uit. Voor de rest wordt het hele terrein door omgeleid Dommelwater omgeven. Deze foto uit de collectie van het Streekarchief Regio Eindhoven moet omstreeks 1915 gemaakt zijn.

 In 1936 liet de gemeente Eindhoven een monument ter herinnering aan de eerste radiouitzending ontwerpen door ir. D. Roosenberg en de Voorburgse kunstenaar Termote (die ook het beeld boven de luiffel bij de ingang van de Bruine Heer, Emmasingel 29 ontwierp). dit beeld werd onthuld door Prinses Juliana en Prins Bernhard. Ook legde de prins op 28 november 1936 de eerste steen van het dr. A.F. Philips Observatorium, ontworpen door ir. Louis Christiaan Kalff (1897-1976), die later het Evoluon zou ontwerpen. Dit geeft nogmaals de nauwe verwevenheid tussen een aantal historisch belangrijke monumenten in Eindhoven weer.

The Rhythm of Day & Night (uit L.C. Kalff-Creative Light)
“The sun and long summer days have an activating influence on man. The cold dark days of winter often depress us. In the morning we wake up after a night of rest and sleep. The sun is up, the daylight is abundant and of ‘cool’ colour. Man starts his day full of energy and ready for activity. For many the daily walk to work in the fresh morning air is a powerful stimulant. At the start of our days work we like to have plenty of light and ‘cool’ colours around us. When the sun rises higher the light becomes more profuse and warmer in colour. During the second half of the day much of our energy has already been spent; we may become somewhat weary and tired; the work advances less quickly and we begin to long for rest and relaxation. This longing is accompanied by the gradual decline of the sun and the consequent reduction in light, which, along with the setting of the sun assumes a warmer colour. All our life we experience day by day, these regular changes in quality and colour of light, accompanied by the daily fluctuations of in our energy and activity, and sub-consciously we combine the two. Now the sun is setting, the evening sky becomes red, and our concentration and energy slowly ebb away. If we continue to work we must supplement the dwindling daylight with a high level of cool artificial light, so creating a new stimulant for our work, by bringing back the active atmosphere of the morning.”

Andere ontwerpen van L.C. Kalff:

• Philips paviljoen, Wereldtentoonstelling Brussel 1958, in samenwerking met Le Corbusier en Edgar Varese (1) (2)
• Evoluon, Eindhoven
• Gebouw Studenten Roeivereniging Laga, Delft
• Philips logo (1938), radio-ontvanger, schaalluidspreker
• Radio-ontvanger
• Philips, periode 1925-1959
• Bureaulamp

De plattegrond van De Laak is nagenoeg rechthoekig. Aan beide zijkanten van de villa is een lage uitbouw geplaatst met dakterras. Het symmetrische geheel in baksteen met gepleisterde kroonlijst heeft een afgeplat schilddak gedekt met leien. De linker en rechterhoeken komen iets naar voren.

De topgevels hier zijn voorzien van timpanen, gedragen door gemetselde pilasters met een Ionisch kapiteel. De voordeur zit tussen twee natuurstenen zuilen in het midden van de gevel. Het geheel is voorzien van diverse natuurstenen decoratieve elementen zoals guirlandes en sluitstenen.

8 September 2001 was een bijzondere dag; op de Open Monumentendag gaf het Philips-concern voor de eerste maal toestemming voor een publieke openstelling van De Laak. Vanuit de hal kon een blik worden geworpen in de kamers van de benedenverdieping. Het echtpaar Massuger (“echte Tilburgse mensen”) dat er al zestien jaar woont, leidt zichtbaar trots de bezoekers rond. Meer dan duizend mensen zijn er over de vloer geweest. Ze kunnen een blik werpen in de woonruimten, werkkamer, keuken en de eetkamer met porseleinen servies. De toiletruimte is niet begaanbaar. Mevrouw Massuger wil wel even laten zien waarom. “Kijk”, wijst de 77-jarige dame op een zilveren haarborstel met de initialen van mevrouw Philips-de Jongh. Frits Philips had de spullen van zijn moeder een keer willen meenemen, vertelt ze. Andere familieleden hadden hem echter doen inzien dat ze in De Laak horen. “Frits keek wel sip”, lacht mevrouw Massuger. Haar man is altijd werkzaam geweest bij de bewaking van de firma Philips. De bewoners van De Laak, dat door Philips nog wordt gebruikt voor diners, voelen zich bevoorrecht. “Het is iets geweldigs. Zelf zeggen we dat ook als we hier wegrijden en ons omdraaien.” Hieronder een foto van de tuin en een foto van de achterzijde van het huis. Deze laatste is afkomstig uit de biografie “Anton Philips, de mens – de ondernemer” van P.J. Bouman, Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam (1956).